Zoeken in collecties

Op gronden die de cisterciënzer Sint-Bernardusabdij te Aduard op de hoogst gelegen delen van de zuid- en oostzijde van Middag, bij Fransum, en op de lijn Wierum–Garnwerd verwierf, stichtte deze abdij haar vroege uithoven: het Aduarder en het Fransumer voorwerk, die nog geen 500 meter van elkaar vandaan lagen. Hoewel het omgrachte Aduarder voorwerk, dat ook wel “Oude Voorwerk“ werd genoemd, het oudste voorwerk was, werd het pas in een oorkonde uit 1390 vermeld. Deze uithof, de enige dat uit vier boerderijen bestond, legde zich evenals het Fransumer voorwerk, dat doorgaans “Nieuwe Voorwerk” genoemd werd, toe op landbouw en veeteelt en werd geëxploiteerd door conversen. Na de Reductie van Groningen in 1594, toen de Sint-Bernardusabdij werd opgeheven, kwamen voornoemde uithoven met de daarbij behorende gronden in handen van het gewest Stad en Lande, dat toen tot verpachting daarvan overging

In 1192 werd in Aduard, een dorp in de huidige gemeente Zuidhorn in de provincie Groningen, de cisterciënzer Sint-Bernardusabdij gesticht als tweede dochterklooster van abdij Klaarkamp te Rinsumageest. In 1240 werd naar voorbeeld van de kerk van de abdij van Clairvaux begonnen met de bouw van een grote kruiskerk, die in 1263 werd voltooid. De abdij, die toegewijd was aan Sint Bernardus van Clairvaux, was tijdens het abbiaat van Fredericus Gayckinga (1329-1350) het rijkste klooster van Friesland en de Ommelanden en had de abdij Klaarkamp voorbijgestreefd. In de bloeitijd bezat de abdij, naast de uitgestrekte maar weinig rendement opleverende veengebieden, ruim 5.800 hectare cultuurgrond op vruchtbare klei. Voorts beschikte de abdij over meerdere voorwerken, die als boerderij, veengraverij, houtwinning of steenbakkerij door conversen geëxploiteerd werden. De overschotten van de eigen producten werden afgezet op de lokale markten, waar echter ook de producten en diensten betrokken moesten worden die de abdij niet zelf kon leveren. Het is nooit zo geweest, dat de abdij helemaal zelfvoorzienend was. Lange tijd was de abdij een centrum van cultuur en wetenschap en trok vanuit geheel Noord-Europa belangrijke geleerden aan, waaronder Wesse Gansfort, Rudolf Agricola en Alexander Hegius. In 1340 werd vanuit onderhavige abdij het cisterciënzerinnenklooster Sint-Anna te Ten Boer gesticht, dat ook wel klooster Klein Aduard genoemd werd. In 1580 staken de geuzen de kloostergebouwen in brand. De monniken vluchtten naar hun refugium aan de Munnekeholm in de stad Groningen. In 1594 werd de abdij opgeheven. In dat jaar vond de Reductie van Groningen plaats en sloten de stad Groningen en de Ommelanden zich aan bij de Republiek der Verenigde Nederlanden. De meeste kloostergebouwen werden kort daarna gesloopt, waaronder de Sint Bernardusabdij, waarvan van het totale complex uitsluitend nog het hospitium resteert, dat tot op de dag van vandaag als Nederlands Hervormde kerk in gebruik is