Zoeken in collecties

Norbertus van Gennep die rond 1075 geboren werd als zoon van Heribert, heer van Gennep, was al op jonge leeftijd seculier kanunnik van de Sint-Victorkerk van Xanten. Rond 1109 kreeg hij als clericus een aanstelling aan het hof van aartsbisschop Frederik van Keulen en een jaar later aan het hof van Hendrik V, keizer van het Heilig Roomse Rijk. Aan zijn wereldlijk leven kwam in 1115 een eind. Hij bekeerde zich toen radicaal tot een evangelische levenswijze. Overtuigd dat het apostolaat zijn roeping was, liet hij zich in hetzelfde jaar op één dag tot diaken en priester wijden. Toen een poging om de kanunnikengemeenschap te Xanten te hervormen mislukte, keerde Norbertus zich af van het kanunnikenleven en werd boetepredikant. Na een tweede mislukte hervormingspoging van een groep kanunniken in Laon, vestigde hij zich op aandringen van paus Calixtus II in 1120 met zijn volgelingen in het Franse Prémontré. Daar legde hij met het stichten van een kloostergemeenschap de grondslag van de orde van de premonstratenzers, die ook wel naar hun witte habijt witheren en naar hun stichter norbertijnen genoemd worden. Als uitgangspunt voor het religieus bestaan van zijn kloostergemeenschap besloot Norbertus in 1121 de regel van Augustinus te volgen met als leuze ad omne opus bonum paratus (tot elk goed werk bereid). In 1126, het jaar waarin Honorius II de orde officieel erkende, werd Norbertus benoemd tot aartsbisschop van Maagdenburg, waar hij in 1134 overleed. De premonstratenzer orde die, het gemeenschapslevens centraal stellend, de liturgische dienst en het beschouwende leven verenigt met het actieve leven, zoals zielzorg en onderricht, telde toen al ruim honderd kloosters, verspreid over heel West-Europa. In de twaalfde eeuw kwamen daar nog talrijke stichtingen bij, waarvan een dertigtal in het huidige Nederland. In 2022 telt de orde in Nederland nog slechts drie gemeenschappen: de Abdij van Berne in Heeswijk, de priorij De Essenburgh in Hierden en de priorij De Schans in Tilburg

De oorsprong van de Johannieter Orde voert terug tot het midden van de 11e eeuw. Met als doel zieke pelgrims uit West-Europa, die het Heilige Land bezochten, te kunnen verzorgen werd er toen door een op initiatief van kooplieden uit de Italiaanse stad Amalfi opgerichte Benedictijner hospitaalbroederschap een aan Johannes de Doper toegewijde hospitaal gesticht. Aangezien de broederschap gaandeweg zelf haar bezittingen diende te beschermen, namen ze naast verpleging ook militaire taken ter hand. Dit leidde tot de omvorming van de broederschap tot een geestelijke ridderorde, gebaseerd op de regel van Augustinus. Behalve ridders die de militaire taken op zich namen, kapelaans die de geestelijke en priesterlijke taken vervulden en lekenbroeders die zich verdienstelijk maakten als landbouwers, veetelers en ambachtslieden, maakten ook vrouwen van de Johannieter Orde deel uit. Zij waren óf als lekenzuster óf als koorzuster aan de orde verbonden. De lekenzusters, die zich voornamelijk van de verzorgende en huishoudelijke taken kweten, legden aanvankelijk de kloostergeloften af en werden beschouwd als volledig gerechtigde leden van de orde. Later mochten de lekenzusters, evenals overigens de lekenbroeders, geen professie meer afleggen. Ze werden niet meer als stemgerechtigden tot het huiskapittel toegelaten en moesten voortaan een habijt dragen dat hen van de geprofeste conventualen onderscheidde. Wel een volwaardige status hadden de geprofeste koorzusters, die verplicht waren de zeven getijden te zingen en voor het zielenheil van de doden te bidden. Zij moesten bij hun intrede in het klooster een bruidsschat inbrengen. Hierdoor vond er een zekere (elitaire) selectie plaats onder hen die konden toetreden. Overigens moesten ook de lekenbroeders en -zusters bij hun intrede in het klooster hun bezittingen afstaan. In de middeleeuwen bevonden zich op het huidig Nederlands grondgebied vrouwenhuizen van de Johannieters in Kerkwerve, Oosterwierum, Oosterwijtwerd, Warffum en Wijtwerd

Dominicus, de stichter van de orde der dominicanen -ook wel orde der predikheren genoemd-, werd in 1172 als Domingo de Guzmán geboren in Castilië. In 1198 werd hij als kanunnik aan de kathedraal van Osma verbonden. In datzelfde jaar werd dit seculier kapittel in een kapittel met reguliere kanunniken omgezet, waar Dominicus zeven jaar als priester en vervolgens als abt werkzaam was. In het gevolg van Diego de Acebes, de bisschop van Osma, verbleef hij in Zuid Frankrijk, waar de katholieke kerk de strijd aanbond tegen de albigenzen om hen van hun ‘ketterij’ af te brengen en hen met de Kerk te verzoenen. Hier raakte Dominicus doordrongen van het belang van prediking. Daarbij onderkende hij dat prediking alleen dan effect zou hebben, wanneer de predikers zich aanpasten aan de levensstijl van degenen voor wie de prediking bestemd was. Zo trokken hij en voornoemde Diego in 1206 gedeeltelijk blootsvoets, eenvoudig gekleed en zonder eigen middelen van bestaan rond in de provincie Narbonne om te preken en leerstellige disputen aan te gaan met anders gelovigen. Van deze levenswijze, die Dominicus als grondslag voor de door hem gestichte orde der predikheren koos, vormden de bestudering van de bijbel, de theologische uitleg daarvan en de scholing in de scholastiek belangrijke pijlers, die er overigens mede toe leidden, dat de predikbroeders als geleerde theologen indertijd nauw bij de pauselijke Inquisitie betrokken waren. De leden van onderhavige, in 1216 door paus Honorius III goedgekeurde orde volgen de Regel van Augustinus aangevuld met de eigen constituties naar norbertijns voorbeeld. Dominicus, die al in 1207 een vrouwenklooster te Prouille had gesticht, stierf in 1221. In 1234 werd hij heilig verklaard. De orde der Dominicanen telde onder haar leden vele uitzonderlijke theologen, waarvan Thomas van Aquino wel de bekenste is. Hoewel de Nederlandse Provincie van de Orde der Dominicanen pas in 1515 werd opgericht, waren de dominicanen al omstreeks 1232 in Nederland actief