Zoeken in collecties

Tekst: VERBUM CRUCIS DEI VIRTUS

Aan de bovenzijde van de cartouches van Hieronymus en Gregorius bevinden zich - in tegenstelling tot die van beide andere - een cherub

Aan de bovenzijde van de cartouches van Hieronymus en Gregorius bevinden zich - in tegenstelling tot die van beide andere - een cherub

Aan de bovenzijde van de cartouches van Hieronymus en Gregorius bevinden zich - in tegenstelling tot die van beide andere - een cherub

Aan de bovenzijde van de cartouches van Hieronymus en Gregorius bevinden zich - in tegenstelling tot die van beide andere - een cherub

De voorstelling is nagenoeg identiek aan die op een paneeltje (37,5 x 29,5 cm), dat zich bevindt in het Collegium Augustinianum te Gaesdonck bij Goch. Hier echter staat op de voorzijde van de tafel (of kist) te lezen "nusquam tuta quies nisi cella codices claustro" (zekere rust krijgt men alleen in de cel, in een boek, in een klooster). De gelaatsuitdrukkingen in beide portretten zijn ook niet gelijk.
Er zijn geen voorstellingen van Thomas à Kempis overgebleven, die tijdens zijn leven zijn vervaardigd. De thans bekende afbeeldingen van hem gaan terug op een zestiende-eeuwse gravure waarvan een exemplaar wordt bewaard in het stadsarchief van Kempen (Dld). Hier is hij afgebeeld zittend in een landschap, hetgeen ook het geval is op een schilderij dat zich bevindt in het provinciaal Overijssels Museum te Zwolle. Het paneeltje te Gaesdonck en dus ook het schilderij te St. Agatha tonen ons een Thomas die nagenoeg gelijk is aan die op de genoemde gravure, alleen wordt hij afgebeeld in een binnenruimte. Op de gravure is een banderol afgebeeld met een tekst die in Gaesdonck in de rechterbenedenhoek is geplaatst en die, zoals gezegd, in St. Agatha niet aanwezig is

Adriaen Pietersz. van de Venne, schilder, tekenaar en dichter, geboren te Delft 1589 en overleden te 's-Gravenhage in 1662, was omstreeks 1607 werkzaam te Antwerpen, daarna tot omstreeks 1625 te Middelburg. De rest van zijn leven bracht hij door in Den Haag en schilderde er bij voorkeur grisailles. Hij was leerling van de goudsmid Simon Valck te Leiden en van de grisailleschilder Jeron. van Diest. Hij illustreerde onder meer de werken van Jacob Cats. In zijn oeuvre kan men twee perioden onderscheiden: de vroege werken met hun vrolijke kleuren getuigen van een grote vreugde, beleefd aan het reilen en zeilen van mensen uit alle standen, de latere in grisaille uitgevoerde werken uit het leven van de armen en landlopers hebben daarentegen een ernstiger grondtoon. Het Rijksmuseum is in bezit van veel schilderijen van zijn hand. In het Suermondt-Ludwig-Museum te Aken hangt een werkje dat nauw verwant is aan dit schilderij en aan het paneel, beschreven onder inv.nr.Ag/0121

Opmerkingen: Op de achterzijde van lijst geschreven "Jan van L(R?)ijssel"

Tot de vele broederschappen die in de kruisherenkloosters werden opgericht behoorden die, welke tot doel hadden de door de Turken en Moren gevangengenomen christenen vrij te kopen. De veroveringsdrang door de Turken in Oost-Europa beangstigde de mensen zeer. In 1528 en 1683 belegerden de Ottomanen Wenen, in het derde kwart van de 17e eeuw voerden de Turken oorlog tegen Venetië en Oostenrijk en delen van Oost-Europa kwamen onder Islamitisch bewind. In 1683 maakte de Poolse koning Jan II een eind aan de opmars, maar de schrik bleef nog lang hangen. Deze sfeer in de tweede helft van de zeventiende eeuw was een goede voedingsbodem voor de genoemde broederschappen. Al sinds 1200 bestonden deze broederschappen binnen de Orde der Trinitariërs, reguliere kanunniken die zich vooral op deze bevrijdingen richtten. Nu gebeurde dit ook in andere orden. Aan de Algerijnse en Turkse zeepiraten die de door hen gevangen genomen christenen voor zich lieten werken als slaven, moesten hoge losgelden worden betaald. In 1645 richtten de kruisheren in Venlo een broederschap op van de Vergaderinge ofte Broederschap der alder H. Dryvuldigheyt ende des H. Kruys, waarin de devotie tot het kruis werd verenigd met het doel de christenslaven te bevrijden. De kruisherenkloosters in Maaseik, Hasselt, Roermond, Venlo, St. Agatha en Ehrenstein volgden de voorbeelden van Venlo en Maaseik en werden de broederschappen opgericht. In klooster St. Agatha richtte prior W. Penecamp (1687-1719) in het jaar 1689 de "Aartsbroederschap op van het scapulier van de Allerheiligste Drievuldigheid en van de Heilige maagd Moeder van Remedie tot verlossing van de gevangen Christenslaven". De Aartsbroederschap werd opnieuw opgericht in 1718. . Van prior Penecamp wordt in het klooster een geschilderd portret bewaard uit 1689 (zie VW-P017-Ag0158)

Het hier beschreven paneel is geschilderd naar voorbeelden van werken van de hand van Jan Breughel de Jongere in samenwerking met figuurschilders uit de omgeving van P.P. Rubens. Breughel schilderde de landschappen, de flora en de fauna, de anderen de menselijke figuren. Van dit thema bestaan meerdere, onderling verschillende composities. Het paneel te St. Agatha vertoont sterke overeenkomsten in opzet en uitwerking met een paneel (154 x 93 cm), dat zich in Musée des Arts décoratifs te Parijs bevindt (inv.nr. Ag/0837) en met een paneel (60 x 100 cm) uit de Kunsthalle te Bremen (inv.nr. 736-57/3). Wat betreft de plaatsing van de figuren ten opzichte van elkaar en ten opzichte van de bomengroep heeft het Parijse paneel gediend tot voorbeeld. Wat betreft de houding en de gebaren het werk te Bremen. Het paneel te St. Agatha is eenvoudiger van uitwerking n de figuren zijn van mindere kwaliteit.
Jan Breughel II (de Jongere), geboren te Antwerpen in 1601 en daar overleden in 1678, zoon van de 'Fluwelen Breughel', werkte aanvankelijk geruime tijd in Italië, onder andere te Genua. Daar kwam hij in contact met Anthonie van Dijck. Van zijn zeven zoons werden er vijf ook schilder. Zijn werk is geheel in de trant van dat van zijn vader. Evenals deze heeft hij met verschillende Antwerpse figuurschilders samengewerkt.
Het paneel werd eind augustus 1956 door magister-generaal W. van Hees overgebracht naar het destijds te Amersfoort gevestigde generalaat; op 5 november 1984 kwam het terug in St. Agatha.
Hermans vermeldt het paneel niet in zijn werk uit 1858

Kopie van een werk van Anthony van Dyck (olieverf op doek, 229 x 159 cm) uit 1616/1617 dat zich bevindt in de Alte Pinakothek te München. Een eerste versie ervan is in het bezit van museum Het Louvre te Parijs. Replica's met kleine varianten bevinden zich in de National Gallery of Scotland te Edinburgh en in Warwick Castle.
Anthonie van Dyck (Antwerpen 1599 - Londen 1641), leerling en later medewerker van P.P. Rubens. Behalve in Vlaanderen werkte hij in de Noordelijke Nederlanden, Italië, Frankrijk en Engeland. Bij de Engelse koningen Jacob I en Karel I stond hij in groot aanzien.
Hermans oppert de mogelijkheid dat het werk misschien is vervaardigd door Abraham Janssen, een navolger van Rubens